تاریخچه شطرنج و تخته نرد در جهان و ایران :

با مطالعه و بررسی کارشناسان تاریخ بازی شطرنج با قدمت تقریبا ۱۵۰۰ ساله ابتدا در هند ساخته شده و بعد این بازی به ایران آمده و به دیگر کشور های اسلامی و سپس به اروپا رفته است . قوانین امروزی این بازی به گفته محققان در سال هزارو پنصد و پنجاه میلادی در اروپا وضع شده است و به شیوه ی امروزی در آمده است و در قرن نوزدهم مسابقات شطرنج بین کشورها آغاز شده است و در قرن بیستم فدراسیون جهانی این بازی شکل گرفته است.

اما برویم به سراغ اینکه بازی شطرنج اولین بار چگونه به ایران آمد که داستان جالبی میباشد ، اول اینکه طبق یافته های باستان شناسان قدیمی ترین تخته نردی که تا الان پیدا شده است در شهرسیستان و بلوچستان بوده و در زمان ساسانیان ساخته شده است و دلیل آنکه به این بازی نرد شیر هم گفته میشود علت آن این است که به اردشیر بنیان گذار ساسانیان آن را نسبت میدهند.

داستانی که در کتابهای تاریخی مانند طبری و تاریخ سیستان و در قسمتی از کتاب استاد بیرونی آمده است ممکن است با کمی اغراق همراه باشد و اینکه هندوها با یک بازی باجگیر ایرانی ها شده اند ممکن است درست یا نادرست باشد. بخاطره وجود اغراق در برخی نوشته های پیشنیان و حتی تاریخ دانان ، محققان با علم باستانشناسی برای تایید و تشخیص اینکه این داستان صحت کامل دارد یا خیر وارد عمل شده اند. اما جدا از این موضوع  نکته ای که وجود دارد و مشخص میباشد بازی تخته نرد شکل و فرمش و حتی نامش ایرانی بوده و این بازی بی نظیر توسط ایرانی ها طراحی و ساخته شده است.

اما داستان پیدایش بازی تخته نرد و شطرنج درایران در این کتب تاریخی به این گونه روایت شده است که در زمان حکومت ساسانیان در دوره سلطنت انوشیروان خسرو شخصی به نامه دیورسام بزرگ که از پادشاهان هند بوده برای سنجش دانایی ایرانیان و برای آنکه خرد و دانایی خود را بیشتر از ایرانیان نشان دهد شطرنجی با مهره هایی که از زمرد و یاقوت ساخته شده بود به همراه هدایایه نفیسی توسط یکی از افراد دانا و حکیم خود به دربار شاه آن زمان برد .

دیورسام بزرگ پادشاه هندی برای غلبه به ایرانیان در نامه ای به دربار شاه ساسانی اینگونه نوشت : از آن جهت که شما شاهنشاه ما میباشید دانایان دربارتان نیز باید از ما برتر باشند . به این سبب یا شیوه آنچه را که نزدتان فرستادم (شطرنج) برای ما بازگویید و در صورتی که نتوانستید از این پس برای ما باج بفرستید.

شاه ساسانی پس از این نامه چهل روز زمان خواست تا دانایانش راز و روش این بازی را پیدا کنند اما هیچکدام نتوانستن راز این بازی را دریابند تا اینکه در روز آخر یعنی چهلمین روز بزرگمهر که وزیر بسیار باهوش و دانای شاه بود توانست راز این بازی را کشف کند و این گونه گفت که این بازی (شطرنج) همانند میدان جنگ ساخته شده است و دو طرف با هم جنگیده و آنکه خرد و دانایی بیشتری داشته باشد پیروز این میدان است.پس از آن وزیرباهوش ساسانی رازهای کامل این بازی و روش چیدن مهرها را هم توضیح داد.

شاهنشاه ساسانی بسیار از این موضوع خرسند شد و سه بار بر وزیر دانایش درود فرستاد و دوازده هزار سکه نیز به او پاداش داد.پس از آن بزرگمهر با تخت ریتوس که فرستنده شاه هند بود به بازی کردن پرداخت و سه بار بر او پیروز گشت.

تخته نرد چگونه اختراع شد :

وزیر ساسانی در پاسخ به این بازی ، بازی جالبه دیگری را ساخت و تخت رتوس فرستنده هندی را نزد خودش خواند و از او خواست راز و نحوه این بازی را یافته و نزد او آورند و به او گفت اگر توانستند نحوه این بازی را بفمند ما باجگذارتان خواهیم شد در غیر این صورت آنها باید باجگذار شوند. دیورسام از او چهل روز زمان خواست اما موفق به فهمیدن راز این بازی نشده و باجگذار ایرانیان شدند.

وزیر بسیار باهوش ساسانیان این بازی را در جواب به بازی شطرنج ساخته است که نحوه طراحی این بازی بسیار جالب و خلاقانه می باشد که در ادامه به شما می گوییم. این وزیر باهوش از نماد هایی که در آن زمان بوده و باورهای زرتشتی ها به خوبی استفاده کرده است.

فلسفه ی بازی تخته نرد به این شکل بسیار جالب و عجیب میباشد که وزیر ساسانی با هوش بالایش آنها را از نماد ها و باورهای زرتشتی آن زمان ساخته است . تخته تشبیه به کره زمین میباشد  ، چهار قسمت بودنه تخته به معنای ۴ فصل بودن ایران ، سیاه و سفید بودن مهرهای تخته به معنای شب و روز  ، تعداد مهرها برای بازی به اندازه روز های ماه ، چرخیدن تاس ها به معنی چرخش فلک و ستارها می باشد  ، و همچنین گردش مهره در بازی به حرکت انسان ها تشبیه شده است . و نکته بسیار جالب در نحوه ساخت این بازی مهرها میباشند که ورودشان به بازی به معنای متولد شدن و بیرون رفتن آنها از تخته به معنای مرگ انسانها میباشد. در هر طرف بازی هفت مهره وجود دارد که نشان از مهم بودن عدد هفت برای ایرانیان میباشد که وزیر دانا به خوبی آن را در بازی آورده است.

چرا تاس ۶ عدد هست ؟ چرا ۵ یا ۷ عدد نیست؟

عدد یک به معنایه یگانگی خداوند میباشد.

عدد 2 به معنای آسمان و زمین

عدد 3 به معنای پیام زرتشت : یعنی گفتار ، اندیشه و کردار نیک

اما عدد چهار از آن جهت است که ایرانیان چهار عنصر طبیعت یعنی آب ، باد ، خاک و آتش را که سرچشمه حیات و زندگی میباشند مقدس میدانستند به این دلیل که وجود انسانها ، آسمان و زمین از این عناصر بوده و باقی نعمتها از مشتقات این عناصر میدانستند.

عدد 5: خورشید؛ ماه، ستاره، آتش، رعد (پنچ روشنی مقدس و روشنی طبیعت که از نعمت‌های خداست و در تمام ادیان خداوند را بخشی از نور میدانسته اند)

عدد ۶ از آن جهت است که ایرانیان باستان و برخی ادیان به این اعتقاد داشته اند که جهان طی ۶ روز یا ۶ مرحله خلق شده است.

نکته : از سند هایه بجا مانده از آن دوران که نشانگر تعلق این بازی به ایرانیها میباشد ، ظرف نقره ای است که در نقش های آن سربازان ساسانی مشغول به این بازی میباشند .

جمع بندی : این دو بازی پرطرفدار قدمت هزارو پنصد ساله در ایران دارند و ساخت بازی تخته نرد کاملا ایران بوده و فلسفه ساخت آن به این شکل با توجه به عقاید ایرانی های آن دوران طراحی شده است. امروزه با هنر خاتم کاری که از هنر های اصیل ایرانی میباشد محصولات بسیار زیبا و خوش نقش و نگاری با ظرافت بالا توسط هنرمندان اصفهانی ساخته میشود که لذت بازی در آن چندین برابر خواهد بود . برای خرید تخته نرد و شطرنج های دست ساز اصفهان نقش آفرینان دیباج در خدمتتان میباشد.